Nowelizacja kodeksu pracy z 1 grudnia 2022 r. wprowadziła zasady badania trzeźwości pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych na zawartość alkoholu i innych środków odurzających, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób bądź ochrony mienia.

Kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika. Obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu.

Dane osobowe

Pracodawca przetwarza informacje o dacie, godzinie i minucie badania oraz jego wyniku wskazującym na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości wyłącznie w przypadku, w którym jest to niezbędne do zapewnienia ochrony dóbr życia i zdrowia pracowników lub innych osób bądź ochrony mienia. Pracodawca przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania.

Jeśli pracodawca zastosuje karę upomnienia, karę nagany lub karę pieniężną, pracodawca przechowuje wskazane wyżej informacje w aktach osobowych pracownika do czasu uznania kary za niebyłą.

Jeżeli dane dotyczące nietrzeźwości pracownika mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, ten okres ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po upływie opisanych warunków pracodawca musi usunąć dane.

Obowiązek informacyjny

W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy ustala się:

• wprowadzenie kontroli trzeźwości;
• grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości;
• sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli;
• czas i częstotliwość jej przeprowadzania.

Jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy, wówczas te ustalenia są określone w obwieszczeniu.

Pracodawca informuje pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. Ponadto powinien powiadomić o tym nowego pracownika w formie papierowej lub elektronicznie.

Przygotowanie i przebieg badania

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy. Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza Policja przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego. Policja zleca przeprowadzenie badania krwi, jeżeli:

• pracownik odmawia poddania się badaniu alkomatem;
• nie ma możliwości badania alkomatem;
• pracownik niedopuszczony do pracy żąda przeprowadzenia badania krwi pomimo przeprowadzenia badania alkomatem;
• stan pracownika niedopuszczonego do pracy uniemożliwia przeprowadzenie badania alkomatem;
• nie ma możliwości wskazania stężenia alkoholu z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia wykorzystywanego do pomiaru.

Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

W sytuacji, w której wynik badania nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości pracownika, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przebieg badania alkomatem lub krwi musi być udokumentowany przez podanie daty, godziny i minuty oraz miejsca przeprowadzenia badania, informacji o chorobach, na jakie pracownik choruje, oraz podpisu pracownika – jeżeli dane te pozyskano w związku z przeprowadzanym badaniem, imienia i nazwiska oraz podpisu osoby przeprowadzającej badanie, imienia, nazwiska, stanowiska i podpisu osoby przeprowadzającej pobranie próbek materiału biologicznego do badań.

Jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Obowiązują wówczas analogiczne zasady jak w przypadku badania na zawartość alkoholu. Pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola wykaże obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy. W przypadku podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem środków odurzających, Policja zleca przeprowadzenie badania krwi lub moczu, jeżeli:

• nie ma możliwości przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego;
• pracownik niedopuszczony do pracy odmawia poddania się badaniu metodą niewymagającą badania laboratoryjnego;
• pracownik niedopuszczony do pracy żąda przeprowadzenia badania krwi lub moczu pomimo przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego;
• stan pracownika niedopuszczonego do pracy uniemożliwia przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego. Czynności związane z pobraniem moczu do badania odbywają się w obecności osoby posiadającej odpowiednie kwalifikacje zawodowe do przeprowadzania badania moczu, tej samej płci co pracownik, od którego pobiera się mocz.

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu bądź zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy – pracodawca może także stosować karę pieniężną.

Warunki i metody przeprowadzania przez pracodawcę oraz Policję badań na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu, sposób dokumentowania badań przeprowadzanych lub zlecanych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego oraz wykaz środków działających podobnie do alkoholu określa rozporządzenie z dnia 16 lutego 2023 r. Ministra Zdrowia w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (DzU z 2023 r., poz. 317). Zgodnie z § 10 tego rozporządzenia środkami działającymi podobnie do alkoholu są: opioidy, amfetamina i jej analogi, kokaina, kannabinoidy, benzodiazepiny.

Autor

Aneta Mościcka

z wykształcenia prawnik, z zawodu dziennikarka prawna