Spis treści:
- Stan obecny
- Projektowane zmiany
- Ujednolicenie zasad
W obecnym stanie prawnym nie ma ogólnej zasady ustalania stażu pracy dla celów nabywania prawa do wszystkich świadczeń i uprawnień pracowniczych. Określone regulacje w tym zakresie znajdziemy zarówno w przepisach kp, jak i pragmatykach służbowych bądź wewnątrzzakładowych źródłach prawa pracy.
Na plenarnym posiedzeniu Sejmu 22 lipca 2025 r. odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy nowelizującej kp (druk nr 1426). Przewidziano w nim w przede wszystkim, że do stażu pracy będą wliczane:
- okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności;
- okresy wykonywania zlecenia lub świadczenia usług, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej;
- okresy pozostawania osobą współpracującą z tymi osobami.
Stan obecny
Obecnie obowiązujące przepisy kp w zakresie stażu pracy przewidują istnienie:
- zakładowego stażu pracy – oznacza wliczanie do okresu zatrudnienia pracownika, od którego zależy dane uprawnienie wynikające ze stosunku pracy, tylko okresu pracy u danego pracodawcy (dotyczy to np. ustalania długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony lub nieokreślony oraz wysokości odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę i odprawy pośmiertnej);
- ogólnego stażu pracy – oznacza wliczanie do okresu zatrudnienia pracownika, od którego zależy dane uprawnienie wynikające ze stosunku pracy, okresów pracy u wszystkich pracodawców (dotyczy to ustalenia wymiaru urlopu wypoczynkowego pracownika oraz nabycia prawa do urlopu wychowawczego).
Przepisy szczególne dla określonej kategorii pracowników (tzw. pragmatyki) oraz regulacje wewnątrzzakładowe obowiązujące u danego pracodawcy uzależniają od posiadania przez pracownika określonego okresu zatrudnienia m.in. nagrodę jubileuszową czy dodatek stażowy.
Regulacje te nie mają jednak zastosowania do ogółu pracowników, są bowiem ustalane odrębnie w przepisach dotyczących danego uprawnienia lub świadczenia pracowniczego.
Co do zasady do okresu pracy, od którego są uzależnione uprawnienia pracownicze, wlicza się okresy zatrudnienia, to jest pracy świadczonej w ramach stosunku pracy (czyli jak stanowi art. 2 kp na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę). Z kolei, zgodnie z art. 155 kp do okresu pracy, na podstawie którego określa się długość urlopu wypoczynkowego, zalicza się okres nauki.
Wliczeniu do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia uprawnień pracowniczych podlegają także inne okresy, niebędące wprawdzie okresami zatrudnienia, ale których wliczenie do stażu pracy następuje na podstawie przepisów szczególnych. I tak na mocy tych przepisów do ogólnego stażu pracy można zaliczyć m.in. okresy:
- służby w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej – na podstawie art. 302 kp w zakresie i na zasadach przewidzianych odrębnymi przepisami;
- odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego, odbywania służby zastępczej – na podstawie art. 313 ust. 1–3, art. 562 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny;
- pobierania uposażenia w okresie sprawowania mandatu posła, lub senatora – na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego oraz na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej;
- pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium (z wyłączeniem prawa do urlopu wypoczynkowego) – na podstawie art. 240 ustawy z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia;
- udokumentowanego zatrudnienia, przebytego za granicą u pracodawcy zagranicznego – na podstawie art. 339 ustawy z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia;
- prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie rolnym – na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy;
- kształcenia się w szkole doktorskiej (dotyczy doktoranta, który uzyskał stopień doktora w wyniku ukończenia szkoły doktorskiej) na warunkach określonych przez art. 208 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce;
- pobierania przez stypendystę sportowego stypendium sportowego – na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie;
- kształcenia się w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego (dotyczy absolwenta tej szkoły) – na podstawie art. 6 ust. 5 ustawy z dnia 14 czerwca 1991 r. o Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego;
- wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia – na podstawie art. 128 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym do okresu zatrudnienia, w rozumieniu powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy, nie są wliczane okresy:
- prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności;
- wykonywania zlecenia lub świadczenia usług;
- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej;
- pozostawania osobą współpracującą z tymi osobami;
- pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej;
- pozostawania członkiem spółdzielni kółek rolniczych;
- zawieszenia działalności gospodarczej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem;
- wykonywania innej niż zatrudnienie pracy zarobkowej za granicą u pracodawcy zagranicznego.
W efekcie wymienione osoby mają znacznie utrudniony dostęp na rynku pracy do wielu uprawnień pracowniczych oraz stanowisk, na których wymaga się posiadania określonego stażu pracy. Taka sytuacja jest zatem niekorzystna dla pracowników, którzy przed nawiązaniem stosunku pracy prowadzili działalność gospodarczą w tych formach lub wykonywali pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, byli osobami współpracującymi, członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych czy członkami spółdzielni kółek rolniczych. Zadaniem omawianego projektu nowelizacji kp jest wyrównanie szans wyżej wskazanych osób w dostępie do szeregu uprawnień pracowniczych i stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego.
W uzasadnieniu do projektu podkreślono, że ma on zlikwidować w dużej mierze nierówności w traktowaniu pracowników ze względu na rodzaj wcześniej podejmowanej przez nich aktywności zawodowej.
Projektowane zmiany
Projekt nowelizacji wprowadza następujące dwie, bardzo istotne zmiany w przepisach kp, dotyczące zaliczalności różnych okresów do okresu zatrudnienia. Przewidują one:
- nadanie nowego brzmienia art. 302: „Do okresu zatrudnienia wlicza się okres służby w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Marszałkowskiej i Służbie Celno-Skarbowej w zakresie i na zasadach przewidzianych odrębnymi przepisami”.
Dla jasności należy podać, że w zmienianym art. 302 kp uzupełniono katalog w stosunku do aktualnego brzmienia przepisu o:
- okres służby funkcjonariusza Straży Marszałkowskiej – na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Straży Marszałkowskiej;
- okres służby w Służbie Celno-Skarbowej – na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej;
- dodanie nowego art. 302^1, zgodnie z którym znacznie rozszerzono katalog okresów wliczanych do okresu zatrudnienia.
Zgodnie zatem z dodawanym art. 302^1 § 1 kp do okresu zatrudnienia będą wliczane okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą fizyczną prowadzącą tę działalność, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe.
Na podstawie dodawanego art. 302^1 § 2 kp do okresu zatrudnienia będą wliczane okresy:
- wykonywania przez osobę fizyczną zlecenia na podstawie umowy, o której mowa w art. 734 kc lub świadczenia usług przez osobę fizyczną na podstawie umowy, o której mowa w art. 750 kc;
- wykonywania przez osobę fizyczną pracy na podstawie umowy agencyjnej, o której mowa w art. 758 kc;
- pozostawania przez osobę fizyczną osobą współpracującą z osobą, o której mowa w pkt 1 lub 2;
- pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej;
- pozostawania przez osobę fizyczną członkiem spółdzielni kółek rolniczych
– w których ta osoba fizyczna podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Na podstawie dodawanego art. 302^1 § 3 kp do okresu zatrudnienia będą wliczane także udokumentowane okresy działalności zawodowej określone w przytoczonych powyżej art. 302^1 § 1 i 2, w których osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów. Chodzi tu o okresy wykonywania pracy lub działalności, co do zasady, niestanowiącej tytułu do ubezpieczeń społecznych (może to być np. niepodleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przezuczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów do ukończenia 26 lat z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia).
W projekcie przewiduje się, że na pracowniku będzie spoczywał ciężar udowodnienia okresu zatrudnienia niepodlegającego zgłoszeniu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – na zasadach ogólnych reguł dowodowych.
To pracodawca na podstawie przedłożonych przez pracownika dokumentów będzie mu zaliczał okresy zatrudnienia. Przypomnijmy, że na podstawie art. 221 kp pracodawca może żądać udokumentowania danych, w tym przebiegu dotychczasowego zatrudnienia, w zakresie niezbędnym do ich potwierdzenia.
Zgodnie z dodawanym art. 302^1 § 4 kp do okresu zatrudnienia zostanie wliczony czas:
- o którym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, w którym osoba fizyczna podejmująca działalność gospodarczą nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym;
- pozostawania osobą współpracującą z osobą fizyczną, za który zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe.
Chodzi tu o okres skorzystania przez osobę fizyczną z uprawnienia zwanego ulgą na start, w którym osoba korzystająca z tej ulgi nie jest osobą prowadzącą działalność pozarolniczą w rozumieniu art. 8 ust. 6a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: usus).
Z kolei na podstawie dodawanego art. 302^1 § 5 kp do okresu zatrudnienia ma zostać włączony czas zawieszenia działalności gospodarczej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą. Chodzi o osobę, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 usus, decydującą się na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Za ten czas zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Obecnie czas urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego pracownika jest wliczany do stażu pracy. Nie jest natomiast wliczany do stażu pracy okres zawieszenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, kiedy ten decyduje się sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem. Celem proponowanego art. 3021 § 5 kp jest zatem wyrównanie zasad ustalania stażu pracy dla pracowników i przedsiębiorców.
Ponadto, zgodnie z dodawanym art. 302^1 § 6 kp do okresu zatrudnienia ma się wliczać udokumentowany czas wykonywania innej niż zatrudnienie pracy zarobkowej przebyty za granicą u pracodawcy zagranicznego.
Ujednolicenie zasad
Zaproponowane przepisy w znacznym stopniu realizują postulat, aby zarówno uprawnienia pracownicze, jak i dostęp do stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego były takie same niezależnie od prawnej i organizacyjnej formy wcześniejszej pracy.
Główną różnicą między prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej bądź wykonywaniem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych a na podstawie stosunku pracy jest np. to, że w ramach stosunku pracy pracownik wykonuje pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Natomiast osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub pracująca na podstawie umów cywilnoprawnych, co do zasady, samodzielnie podejmuje decyzje o organizacji pracy i zakresie swoich obowiązków, a jej swobodę ogranicza jedynie wiążąca ją umowa. Biorąc pod uwagę realia rynku pracy, nie wydaje się to wystarczającym uzasadnieniem dla różnicowania zasad zaliczania tych okresów do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Zgodnie natomiast z dodawanym art. 3021 § 7 kp do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy wlicza się pracownikowi okresy, o których mowa w § 1–4 i 6 tego przepisu. Chodzi o okresy:
- prowadzenia pozarolniczej działalności (art. 8 ust. 6 usus);
- wykonywania umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
- wykonywania umowy agencyjnej;
- pozostawania osobą współpracującą, członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej, członkiem spółdzielni kółek rolniczych;
- wykonywania działalności, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, w którym pracownik nie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym;
- wykonywania innej niż zatrudnienie pracy zarobkowej za granicą u pracodawcy zagranicznego.
Jeżeli ta działalność była wykonywana przez daną osobę dla obecnego pracodawcy tej osoby, czas jej wykonywania także zostanie zaliczony do stażu zakładowego.
Zgodnie z projektowanymi przepisami czas wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia lub świadczenia usług zawartych z obecnym pracodawcą zostanie zaliczony zarówno do ogólnego, jak i zakładowego stażu pracy (wówczas gdy zlecenie było realizowane albo usługi były świadczone na rzecz obecnego pracodawcy). Intencją projektodawcy przepisów jest, aby do ogólnego stażu pracy był wliczany cały okres trwania umowy zlecenia lub świadczenia usług przez osobę fizyczną bez względu na czas wykonywania pracy.
Zgodnie z kp od zakładowego stażu pracy jest uzależniona m.in. długość wypowiedzenia i wysokość odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę. Dodatkowe świadczenia przyznawane przez pracodawcę na mocy przepisów zakładowych zwykle są uzależnione od długości zatrudnienia u danego pracodawcy. Wskutek przyjęcia proponowanych rozwiązań, osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, która wcześniej świadczyła pracę na rzecz obecnego pracodawcy np. na podstawie umowy zlecenia, z dniem wejścia w życie ustawy może uzyskać uprawnienie do wyższego wymiaru urlopu. Będzie mogła zostać objęta dłuższym okresem wypowiedzenia (z wyjątkiem okresu wypowiedzenia trwającego w dniu rozpoczęcia stosowania przepisów). Będzie jej przysługiwała także wyższa odprawa w przypadku rozwiązania umowy o pracę (bądź dodatek stażowy, jeżeli przepisy zakładowe przewidują taki składnik wynagrodzenia).
Zgodnie z dodawanym art. 302^1 § 9 kp w przypadku nakładania się okresów, o których mowa w § 1–6 tego przepisu, lub nakładania się ich na pozostawanie w stosunku pracy, do zatrudnienia wlicza się jeden z tych okresów. Projekt nie będzie zatem ingerował w obowiązujące obecnie na gruncie poszczególnych pragmatyk pracowniczych zasady dotyczące wymogu zakończenia lub niezakończenia innego niż stosunek pracy okresu zatrudnienia (jak np. okres pracy w gospodarstwie rolnym) dla jego zaliczania do stażu pracy, od którego zależy nabycie określonych uprawnień. Co do zasady do okresu zatrudnienia będą wliczane także niezakończone okresy zatrudnienia, chyba że z przepisu szczególnego (pragmatyk) wynika, iż ma to być zakończony okres zatrudnienia. Wówczas tylko on będzie zaliczony do okresu pracy. W przypadku gdy przepis szczególny nie reguluje tej kwestii, do okresu zatrudnienia zostanie zaliczony zakończony i niezakończony okres.
Na podstawie dodawanego art. 3021 § 10–12 kp:
- okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności gospodarczej, pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność oraz okres zawieszenia działalności gospodarczej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ma potwierdzać wydawane przez ZUS zaświadczenie o opłaceniu za dany okres składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe z danego tytułu (§ 10);
- okresy wykonywania zlecenia lub świadczenia usług przez osobę fizyczną na podstawie umów, o których mowa w art. 734 i art. 750 kc oraz wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, o której mowa w art. 758 kc, pozostawania osobą współpracującą z tymi osobami, a ponadto okresy pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych ma potwierdzać wydawane przez ZUS zaświadczenie o podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (§ 11);
- okresy, o których mowa w § 4 pkt 1, czyli korzystania z uprawnienia z tzw. ulgi na start, ma potwierdzać zaświadczenie wydawane przez ZUS o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu (§ 12).
Dodawany art. 3022 stanowi, że wniosek o wydanie zaświadczenia przez ZUS składa się do ZUS w postaci elektronicznej za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS.
Ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2026 r., przy czym do pracodawcy niebędącego jednostką sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: ufp) przepisy niniejszej ustawy ma się stosować od pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia (art. 8). Zatem uprawnienia pracownicze wynikające z wliczenia okresów działalności zawodowej, o których mowa w projektowanym art. 302^1 § 1–6 kp, do okresu zatrudnienia będą przysługiwały od dnia rozpoczęcia stosowania niniejszej ustawy. Zaliczenie omawianych okresów będzie więc możliwe od konkretnej daty, tj.:
- od 1 stycznia 2026 r. – w odniesieniu do pracownika zatrudnionego u pracodawcy będącego jednostką sektora finansów publicznych w rozumieniu ufp;
- od pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy – w stosunku do pracownika zatrudnionego u pracodawcy niebędącego jednostką sektora finansów publicznych w rozumieniu ufp.
Jak zakłada projekt nowelizacji dopiero od jednej z tych dat uprawnienia pracownicze będą mogły być ustalane z uwzględnieniem wyższego stażu pracy. Tym samym po stronie pracowników nie powstaną roszczenia o uzupełnienie uprawnień przysługujących im przed wejściem w życie ustawy. Zaliczeniu będą podlegały jednak wszystkie udowodnione okresy (nie tylko okresy po wejściu w życie ustawy – od 1 stycznia 2026 r.).
Autor
Iwona Hickiewicz
ekspert prawa pracy
