Bez zgody zakładowych organizacji związkowych nie może dojść do porozumienia w sprawie zasad podziału środków na wynagrodzenia w jednostkach sektora finansów publicznych. Proces uzgadniania propozycji i zmian zazwyczaj następuje przez rokowania stron. Stanowisko wyrażone przez stronę związkową ma charakter konstytutywny.

Ustawodawca w art. 27 ust. 3 in fine ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2022 r., poz. 854 ze zm.; dalej: uzz) zaznacza, że zasady podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych (dalej: JSFP) powinny być ustalane i zmieniane w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową. Bezwzględne stosowanie tego przepisu jest podstawą przyjęcia prawidłowego trybu podziału środków na wynagrodzenia (najczęściej dotyczy to corocznych podwyżek wynagrodzenia) dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych.

Warto zaznaczyć, że do 31 grudnia 2018 r. w przepisie tym przewidywano powyższy tryb uzgodnień zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w państwowej jednostce sfery budżetowej. Nowelizacja uzz ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2018 r., poz. 1608) zmieniła powyższą formułę na pracowników zatrudnionych w JSFP i nie jest to tylko kwestia nazewnictwa.

Podmioty zobowiązane do uzgadniania zasad podziału środków na wynagrodzenia

Zgodnie z omawianym art. 27 ust. 3 uzz zasady podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych powinny zostać uzgodnione z zakładową organizacją związkową. Podział środków przyznanych zatem globalnie przez właściwy organ na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w określonej JSFP następuje w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową działającą w tej jednostce. Obowiązek uzgodnienia zasad podziału środków na wynagrodzenia dotyczy JSFP (do 31 grudnia 2018 r.: państwowych jednostek sfery budżetowej).

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (DzU z 2023 r., poz. 1270 ze zm.; dalej: ufp) jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej.

Pokrywają one swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Z kolei zgodnie z art. 12 ust. 1 ufp jednostki budżetowe, z zastrzeżeniem odrębnych ustaw, tworzą, łączą i likwidują:

• ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające ma podstawie odrębnych ustaw – państwowe jednostki budżetowe;
• organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Zasady i tryb kształtowania wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej określa ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU z 2022 r., poz. 1533 ze zm.). Zgodnie z art. 2 pkt 1 tej ustawy przez państwową sferę budżetową rozumie się państwowe jednostki budżetowe, które prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych w przytoczonych wyżej art. 11 i 12 ufp.

W ustawie o finansach publicznych wyraźnie rozróżnia się jednostki budżetowe państwowe oraz samorządowe, przy czym JSFP obejmują swoim zakresem zarówno jedne, jak i drugie. Do 31 grudnia 2018 r. wymóg uzgodnienia z zakładowymi organizacjami związkowymi zasad podziału środków na wynagrodzenia dotyczył tylko państwowych jednostek budżetowych. Od 1 stycznia 2019 r. wymóg ten dotyczy także samorządowych jednostek budżetowych.

Tryb ustalenia zasad podziału środków na wynagrodzenia

Przywołane przepisy uzz oraz ufp statuują zasadę, zgodnie z którą w JSFP zasady podziału środków na wynagrodzenia są ustalane i zmieniane w uzgodnieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi. Pracodawca, w tym przypadku którakolwiek z jednostek sektora finansów publicznych, nie może zatem ustalić zasad podziału tych środków bez osiągnięcia w tej sprawie porozumienia z zakładową lub zakładowymi organizacjami związkowymi, gdyż oznaczałoby to naruszenie art. 27 ust. 3 uzz.

W przypadku jednej działającej u pracodawcy zakładowej organizacji związkowej pracodawca uzgadnia z nią zasady podziału środków na wynagrodzenia (art. 27 ust. 3 uzz). Natomiast gdy u pracodawcy działa wiele zakładowych organizacji związkowych, ma on obowiązek uzgodnić te zasady ze wszystkimi tymi organizacjami.

Proces uzgadniania z zakładową organizacją związkową propozycji pracodawcy dotyczącej zasad podziału środków na wynagrodzenia w danym roku zazwyczaj następuje poprzez rokowania stron dotyczące szczegółowych kwestii omawianej materii. W trakcie rokowań strona związkowa może oczywiście składać własne wnioski i propozycje. Do uzgodnienia dochodzi z chwilą akceptacji przez strony całej treści zasad podziału środków na wynagrodzenia.

Zgoda zakładowej organizacji związkowej ma charakter konstytutywny.

Określenie „w uzgodnieniu” z przedstawicielami związków zawodowych oznacza, że wykonywanie przez pracodawcę kompetencji, która powinna być uzgodniona z działającą w zakładzie pracy zakładową organizacją związkową, jest uzależnione od przeprowadzenia rokowań z przedstawicielami związków zawodowych, w wyniku których zostanie zaaprobowana treść wypracowanego wspólnie rozstrzygnięcia. Milczenie przedstawicieli związków zawodowych i niepodjęcie rokowań nie może być uznane za dorozumianą (domniemaną) aprobatę propozycji pracodawcy (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 28 maja 1998 r., III ZP 13/98, z glosą L. Kaczyńskiego).

Omawiany art. 27 ust. 3 uzz nie określa trybu, w jakim powinno nastąpić uzgodnienie pracodawcy ze związkami zawodowymi zasad podziału środków na wynagrodzenia. Należy jednak pamiętać, że w zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swoich członków (art. 30 ust. 1 uzz).

W sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami związkowymi – tak jak w omawianym przypadku konieczności uzgodnienia ze związkami zawodowymi zasad podziału środków na wynagrodzenia, zgodnie z art. 27 ust. 3 uzz – organizacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe (art. 30 ust. 5 uzz, przy czym przepis ten nie przewiduje szczególnych zasad ani co do trybu ustalania, ani prezentowania wspólnie uzgodnionego stanowiska przez organizacje związkowe, ani co do trybu zawarcia porozumienia przez te organizacje, głównie ze względu na ich reprezentatywność).

Ustalenie zasad podziału środków na wynagrodzenia przez pracodawcę będącego JSFP powinno nastąpić w drodze uzgodnienia z zakładową organizacją związkową lub – w przypadku wielości tych organizacji – ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, które powinny przedstawić wspólnie uzgodnione stanowisko (art. 30 ust. 5 w związku z art. 27 ust. 3 uzz).

Każda z organizacji związkowych ma prawo wyrażenia swojego stanowiska i prezentowania go w procesie uzgadniania wspólnego stanowiska z pozostałymi organizacjami związkowymi działającymi u pracodawcy. W przepisach ustawy o związkach zawodowych nie przewiduje się w tym przypadku szczególnych uprawnień dla organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu art. 253 uzz.

Czy do uzgodnień można zastosować tryb przewidziany w art. 30 ust. 6 uzz?

Dość często pada to pytanie, zwłaszcza ze strony pracodawców o statusie JSFP, którzy z różnych względów nie mogą osiągnąć porozumienia z działającymi u nich zakładowymi organizacjami związkowymi.

Pamiętajmy – w przypadku jednej działającej u pracodawcy organizacji zakładowej to z nią są uzgadniane zasady podziału środków na wynagrodzenia. Żadne inne przedstawicielstwo pracownicze nie ma tu pola do działania.

Natomiast w przypadku dwóch lub więcej zakładowych organizacji związkowych działających u pracodawcy wszystkie te organizacje są stroną uzgodnień w omawianym zakresie.

Czasem pracodawcy próbują wykorzystać normę przewidzianą w art. 30 ust. 6 uzz, żeby uprościć proces uzgodnień. Nie jest to jednak właściwa ścieżka prawna, ponieważ przepis ten wprawdzie przewiduje możliwość samodzielnego ustalenia przez pracodawcę głównie wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy, ale – co bardzo ważne – dotyczy spraw ściśle w nim określonych. Zgodnie bowiem z art. 30 ust. 6 uzz, jeżeli w sprawie ustalenia:

• regulaminu wynagradzania;
• regulaminów nagród i premiowania;
• regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
• planu urlopów lub regulaminu pracy;
• okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 135 § 2 i 3 kp;
• wykazu prac, o którym mowa w art. 1517 § 4 kp;
• indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust. 2–4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców; organizacje związkowe albo reprezentatywne

organizacje związkowe w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 uzz, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od dnia przekazania im przez pracodawcę tego dokumentu, decyzje w sprawie jego ustalenia podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.

Warto przy tym zaznaczyć, że art. 30 ust. 6 uzz stosuje się odpowiednio, jeżeli u pracodawcy działa jedna reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy (art. 30 ust. 7 uzz). Wśród wymienionych w art. 30 ust. 6 uzz dokumentów nie wskazano „zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych”, o których mowa w art. 27 ust. 3 uzz. Szczególny tryb przewidziany w art. 30 ust. 6 uzz nie może zatem znaleźć zastosowania przy ustalaniu zasad podziału środków na wynagrodzenia w JSFP, o którym mowa w art. 27 ust. 3 uzz.

Ta dodatkowa procedura postępowania odnosi się jedynie do ściśle i wyczerpująco określonych w tym przepisie aktów.

Z tego względu należy uznać, że art. 27 ust. 3 uzz wymaga uzgodnienia przez pracodawcę zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych z zakładową organizacją związkową lub zakładowymi organizacjami związkowymi, czyli przyznaje im w tych sprawach kompetencje o charakterze stanowczym.

Podsumowanie

Zgodnie z art. 27 ust. 2 uzz pracodawca będący JSFP nie może ustalić zasad podziału środków na wynagrodzenia bez osiągnięcia w tej sprawie porozumienia z zakładową lub zakładowymi organizacjami związkowymi, w których imieniu wypowiada się wspólna reprezentacja (o której mowa w art. 30 ust. 5 uzz). W przypadku jednej działającej u pracodawcy organizacji zakładowej to z nią pracodawca uzgadnia zasady podziału środków na wynagrodzenia. W przypadku wielu zakładowych organizacji związkowych działających u pracodawcy wszystkie są stroną uzgodnień w omawianym zakresie (nie można np. ograniczyć rokowań do organizacji reprezentatywnych).

Pracodawca – JSFP nie może samodzielnie, o ile działa u niego choćby jedna zakładowa organizacja związkowa, ustalić zasad podziału środków na wynagrodzenia. Naruszy bowiem w ten sposób art. 27 ust. 3 uzz.

Pracodawca – JSFP nie może także, w celu „uproszczenia” procedury negocjacyjnej, zastosować art. 30 ust. 6 uzz, gdyż wśród enumeratywnie wymienionych w nim dokumentów nie wskazano zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w JSFP, o których mowa w art. 27 ust. 3 uzz. Szczególny tryb przewidziany w art. 30 ust. 6 uzz nie może znaleźć zastosowania przy ustalaniu zasad podziału środków na wynagrodzenia w JSFP, gdyż jest to szczególna procedura odnosząca się wyłącznie do ściśle i wyczerpująco określonych w tym przepisie aktów.

Autor

Iwona Hickiewicz

ekspert prawa pracy