Bycie żołnierzem Wojsk Obrony Terytorialnej ma wiele atutów. Pozwala na łączenie życia zawodowego i rodzinnego z jednym z podstawowych obowiązków konstytucyjnych, czyli z obowiązkiem obrony ojczyzny. Żołnierz WOT ma duże możliwości kształcenia się i szkolenia, a przede wszystkim duży wpływ na bezpieczeństwo kraju i lokalnej społeczności.
Wejście w życie 23 kwietnia 2022 r. ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 248 ze zm.; dalej: uoo) pozwoliło skonsolidować dotychczasowe regulacje prawne dotyczące sił zbrojnych. Ustawa zastąpiła aż 14 aktów prawnych regulujących obszary szeroko pojętej obronności państwa, w tym jeden z podstawowych, czyli ustawę z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, a także ustawę z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych i ustawę z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej.
Celem ustawy było uporządkowanie przepisów o tematyce wojskowej, wprowadzenie wielu nowych rozwiązań, a przede wszystkim umożliwienie zwiększenia liczebności armii.
Ustawa wprowadziła reformę terenowych organów administracji wojskowej poprzez zmiany instytucjonalne oraz nowy system rekrutacji. Obecnie szacuje się, że armia Rzeczypospolitej Polskiej liczy ok. 200 tysięcy żołnierzy i z każdym rokiem ta liczba sukcesywnie rośnie. Zmienia się nie tylko liczebność, ale także poziom wyszkolenia i wyposażenie żołnierzy.
Czym jest WOT?
Wojska Obrony Terytorialnej (WOT) to jeden z rodzajów sił zbrojnych. Oficjalne ich utworzenie nastąpiło 1 stycznia 2017 r. Początkowo powstało Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej. Sformowano także trzy brygady obrony terytorialnej w województwach podlaskim, lubelskim i podkarpackim. W następnych latach struktura WOT rozbudowywała się o kolejne brygady w kolejnych województwach. Liczebność żołnierzy WOT zwiększała się z roku na rok. W 2017 r. było ponad 7,5 tysiąca żołnierzy pełniących terytorialną służbę wojskową. Szacuje się, że w 2024 r. liczebność formacji przekroczyła 40 tysięcy żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej.
Obecnie służbę wojskową odbywa się dobrowolnie. Aby zostać żołnierzem terytorialnej służby wojskowej, należy spełnić następujące wymagania:
- wiek minimum 18 lat;
- obywatelstwo polskie;
- zdolność fizyczna i psychiczna do pełnienia służby wojskowej;
- niekaralność za przestępstwa umyślne;
- wykształcenie co najmniej podstawowe (ukończenie ósmej klasy podstawowej lub ukończenie szkoły gimnazjalnej);
- niepełnienie innego rodzaju służby wojskowej oraz brak nadanego przydziału mobilizacyjnego.
Zgodnie z ustawą o obronie Ojczyzny terytorialną służbę wojskową mogą pełnić, na ich wniosek, osoby posiadające uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej.
Uregulowany stosunek do służby wojskowej mają osoby, które stawiły się na kwalifikację wojskową i otrzymały odpowiednią kategorię zdolności do czynnej służby wojskowej (kategoria A – zdolny do służby wojskowej).
Ten rodzaj służby wojskowej wyróżnia się tym, że można ją łączyć z pracą zawodową lub nauką. Najpierw jednak należy przejść przez szkolenie kierowane zarówno do osób cywilnych, które nie miały jeszcze styczności z wojskiem, jak i dla osób, które miały już okazję poznać specyfikę sił zbrojnych. Szkolenia te różnią się czasem trwania i zakresem przygotowania. Szkolenie podstawowe, potocznie zwane „szesnastką”, trwa 16 dni i można je odbyć jednorazowo lub w dniach wolnych od pracy.
Drugi rodzaj szkolenia to szkolenie wyrównawcze. Dotyczy ono osób, które są już po przysiędze wojskowej, czyli są rezerwistami. Ten rodzaj szkolenia trwa osiem dni i również może odbywać się w trybie ciągłym lub weekendowym (cztery dwudniowe szkolenia). Jest to rodzaj szkolenia, który nie występuje w innych rodzajach sił zbrojnych.
Charakterystyka służby
Będąc żołnierzem Wojsk Obrony Terytorialnej, pełni się służbę rotacyjnie lub dyspozycyjnie przez okres od roku do sześciu lat. Czas ten można przedłużyć o kolejny okres na wniosek żołnierza lub za jego zgodą poprzez dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę. Służba rotacyjna polega na jej pełnieniu w jednostce wojskowej co najmniej raz w miesiącu przez dwa dni. Jest to służba pełniona, co do zasady, w czasie wolnym od pracy (w weekendy). Raz w roku prowadzone jest również szkolenie w formie zajęć poligonowych.
Służba pełniona dyspozycyjnie polega natomiast na odbywaniu jej poza jednostką wojskową.
Żołnierz WOT nie rezygnuje wtedy ze swoich codziennych obowiązków, ale pozostaje w dyspozycji, czyli w gotowości do działania w sytuacjach kryzysowych. Może się to odbywać w trybie natychmiastowego stawiennictwa (art. 175 uoo) z powodu:
- sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej i bojowej jednostek wojskowych;
- udziału jednostek wojskowych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego;
- przeciwdziałania zagrożeniu bezpieczeństwa państwa, jeżeli jest to niezbędne do wykonywania zadań sił zbrojnych w tym zakresie.
Ustalenie dni pełnienia służby rotacyjnie
Służbę w ramach WOT można pełnić, prowadząc dodatkowo inne życie zawodowe. Aby to połączyć, zarówno żołnierz WOT, jak i dowódca jednostki i pracodawca muszą wymieniać się informacjami na temat pracownika – żołnierza. Ustawodawca gwarantuje przepływ informacji pomiędzy tymi trzema stronami. W terminie do 30 dni przed upływem roku kalendarzowego dowódca jednostki ustala wykaz zbiorowy, czyli dni, w których w kolejnym roku kalendarzowym będzie pełniona służba rotacyjnie. Żołnierz OT, po zapoznaniu się z tym wykazem, podpisuje go. Następnie niezwłocznie powiadamia swojego pracodawcę o dniach, w których będzie pełnił terytorialną służbę wojskową. Jeżeli w ciągu roku terminy te ulegną zmianie, żołnierz ma także obowiązek poinformować o tym swojego pracodawcę.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku, gdy przepływ informacji żołnierz zostanie wezwany w trybie natychmiastowego stawiennictwa. Wówczas dowódca jednostki wojskowej, do której żołnierz został wezwany, zawiadamia o tym pracodawcę żołnierza niezwłocznie po jego stawieniu się do jednostki.
Czas pracy
Ustawodawca reguluje również czas pracy żołnierza pełniącego terytorialną służbę wojskową. Co do zasady szkolenia odbywają się w weekendy, aby w jak najmniejszym stopniu zminimalizować niedogodności, które miałby pracodawca w związku z nieobecnością żołnierza w pracy. Jednak w przypadku powołania do terytorialnej służby wojskowej (TSW) kandydat może odbywać szkolenie w sposób ciągły. Ustawodawca w przepisach uoo przewiduje takie sytuacje i nakłada na pracodawcę obowiązek udzielania żołnierzowi urlopu bezpłatnego w czasie pełnienia służby wojskowej. Urlop bezpłatny udziela się na wniosek pracownika – żołnierza, chyba że było to wezwanie w trybie natychmiastowego stawiennictwa.
Pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu bezpłatnego, nawet jeśli pracownik chciałby w tym czasie skorzystać z urlopu wypoczynkowego lub innego rodzaju nieobecności w pracy.
W przypadku gdy pracownik przebywa na urlopie wypoczynkowym, podczas którego otrzymuje wezwanie do pełnienia służby wojskowej lub ma wyznaczone dni pełnienia służby rotacyjnie, urlop wypoczynkowy musi zostać przerwany. W czasie urlopu bezpłatnego na czas pełnienia służby w ramach TSW pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia pracownicze, w tym wymiar urlopu wypoczynkowego za dany rok. Urlop bezpłatny przysługuje za każdym razem, gdy pracownik odbywa szkolenie lub ćwiczenia wojskowe.
Profity dla pracownika
Ustawodawca, aby zachęcić obywateli do pełnienia służby wojskowej, zapewnia wiele profitów. Jednym z nich jest fakt, że pracodawca, który zatrudnia żołnierza terytorialnej służby wojskowej, nie może bez zgody pracownika rozwiązać z nim umowy. Ustawa o obronie Ojczyzny zapewnia ochronę stosunku pracy osoby powołanej do TSW. Nie stosuje się tej regulacji do umów o pracę zawartych na okres próbny lub na czas określony (nie dłuższy niż 12 miesięcy). Wyjątkami są likwidacja lub upadłość firmy oraz przewinienie pracownika. Pracodawca mający podstawy do rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika nie stosuje się do zapisów art. 303 ust. 1 uoo.
Pracownik powołany do terytorialnej służby wojskowej nie podlega ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym.
Do korzyści płynących z pełnienia służby w ramach TSW należą również kwestie finansowe. Powołany pracownik otrzymuje od pracodawcy odprawę w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa ta jest jednorazowa i nie przysługuje w razie ponownego powołania do tego samego rodzaju służby. Co do zasady, przyjmuje się, że odprawa ta stanowi połowę miesięcznego wynagrodzenia pracownika przy założeniu, że wynagrodzenie pracownika jest stałe. Można by przyjąć, że jest to obciążenie dla pracodawcy, ale jest to mylne założenie. Tym razem ustawodawca także promuje ten rodzaj służby, bo zgodnie z przepisami uoo pracodawca może ubiegać się o zwrot kosztów tej odprawy. Ma też możliwość zwrócić się o rekompensatę kosztów, które poniósł w związku z nieobecnością pracownika będącego żołnierzem obrony terytorialnej w dni, w które pełni on akurat służbę wojskową.
Żołnierze OT otrzymują dodatek za tak zwaną gotowość bojową. Dodatek ten wynosi 10% uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego w stopniu szeregowego.
Reguluje to rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 lutego 2024 r. w sprawie stawek uposażania zasadniczego żołnierzy zawodowych. W chwili obecnej dodatek ten wynosi 600 złotych miesięcznie.
Dodatkowo żołnierz OT, pełniący służbę rotacyjnie, za czas pełnienia tej służby otrzymuje uposażenie za każdy dzień ćwiczeń w miesiącu (minimum 2 dni). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 12 września 2024 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie stawek uposażenia zasadniczego oraz dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy niebędących żołnierzami zawodowymi jest to kwota 169 złotych za jeden dzień ćwiczeń dla żołnierza w stopniu szeregowego. W rozporządzeniu uregulowano wysokość stawek dziennych w zależności od posiadanego stopnia wojskowego.
Ustawodawca przewidział także dodatek za wykonywanie zadań poza macierzystą jednostką wojskową. Dotyczy to głównie zadań związanych z bezpośrednim udziałem w zwalczaniu klęsk żywiołowych lub likwidacji ich skutków (np. powódź) oraz udziału w akcjach poszukiwawczych, akcjach ratowania zdrowia i życia ludzkiego.
Autor
Monika Bochyńska
specjalistka ds. kadr w Ponadzakładowym Układzie Zbiorowym Pracy
